René van Dammen is al sinds jaar en dag de kijkcijferexpert van de Publieke Omroep. Als journalisten willen weten hoeveel mensen er hebben gekeken naar de kroning van Willem Alexander, of naar de laatste Elfstedentocht, dan bellen ze hem. Maar niet alleen houdt hij bij hoeveel kijkers een bepaald programma -gemiddeld- trekt, hij weet ook hoeveel er op welk moment wegzappen of er juist bij komen. Zoals laatst, bij De Wereld Draait Door op de maandag na de NK Afstanden: op het moment dat Erben Wennemars in beeld kwam om te praten over zijn rit op de 1500 meter en over het pak van Sven steeg het aantal kijkers met 400.000. Dat maakt Erben tot een ‘kijkcijferkanon’ – bij de komende Winterspelen zal hij optreden als analyticus, samen met Paulien van Deutekom. Tot zover de inleiding. Omdat René behalve kijkcijferexpert ook een goede vriend van me is, heb ik hem onlangs geïnterviewd over de waardering en kijkdichtheid van schaatsen op tv.
Klopt het dat schaatsen na voetbal de best/meest bekeken sport is in Nederland?
Ja. Schaatsen staat al jaren op de tweede plaats qua kijkcijfers, en zelfs op de eerste plaats in waardering. Het meest bekeken zijn als sinds jaar en dag de Olympische Winterspelen. Maar ook de grote toernooien als EK en WK trekken gemiddeld meer dan een miljoen kijkers. Wat daarbij opvalt is dat bijvoorbeeld een WK sprint het ene jaar gemiddeld een anderhalf miljoen kijkers trekt, en het volgende jaar ineens maar 300.000. In het jaar met veel kijkers was dat kampioenschap in Europa, op een voor ons ‘normale’ tijd, in dat andere jaar was het in Nagano. Door het tijdsverschil zenden wij het dan ’s ochtends om zes uur uit, en dan trekt het veel minder kijkers.
Hoe is de kijkerssamenstelling bij langebaanwedstrijden? Jong, oud, man, vrouw?
Globaal is de verhouding ongeveer 60% man, 40% vrouw. Maar bijvoorbeeld bij Olympische Winterspelen, die heel populair zijn, is de verhouding meer fifty-fifty.
Verder is er een sterke oververtegenwoordiging van 50-plussers. Dat is altijd al zo geweest. Sport op tv trekt over het algemeen vooral ouderen. Jongeren kijken sowieso minder tv, en vinden sport niet boeiend genoeg. Er is maar één sport waarnaar jongeren méér kijken dan ouderen, en dat is Formule 1. Dat is ook de reden waarom de Publieke Omroep Formule 1 niet uitzendt, omdat de commerciële omroepen de uitzendrechten hebben gekocht. Die hebben daar grof geld voor over.
Is die ‘vergrijzing’ van het kijkerspubliek een groeiende trend?
Ja, de afgelopen tien jaar is het tv-publiek bij schaatstoernooien ouder geworden. De gemiddelde leeftijd van de schaatskijkers ging in die periode van 52 naar 57 jaar.
Is dat iets wat de omroep zorgen baart?
Nee. Het zou pas zorgelijk zijn als er helemaal geen jongeren meer zouden kijken. Maar dat is niet het geval.
Kan het zijn dat jongeren meer naar short-track kijken?
Short-track wordt niet zoals EK of WK live uitgezonden, het zit vaak als samenvatting verpakt in andere uitzendingen. Je kan het dus niet helemaal vergelijken. Maar de gemiddelde leeftijd van de kijkers naar short-track is ongeveer gelijk aan die van langebaan.
Trouwens, er is één evenement dat alle andere verslaat qua kijkcijfers, en dat is de Elfstedentocht. Als er naar een schaatstoernooi in een weekend gemiddeld twee à drie miljoen mensen kijken, dan trekt een Elfstedentocht gemiddeld over een hele dag vijf miljoen mensen. Ten tijde van de finish van de laatste tocht in 1997 zaten er rond de zeven miljoen mensen voor de buis. Dat slaat alles.
Geldt dat ook voor de wedstrijden op natuurijs? Hoe wordt marathon bekeken?
Marathon wordt erg slecht bekeken op tv. Dat is volgens mij ook een van de de redenen waarom geen zender zich meer daaraan waagt. SBS heeft het geprobeerd, die zijn halverwege het seizoen niet meer live gaan uitzenden, maar alleen in samenvatting. Daar keek echt geen hond naar.
Heb jij een idee hoe dat komt?
Het is natuurlijk maar een mening, maar persoonlijk kan ik me bijna geen saaiere sport op tv voorstellen dan marathonschaatsen. Op natuurijs is het wèl leuk, maar daar is één handicap: bijna al die natuurijs-klassiekers worden op werkdagen gereden, want in het weekend zijn er dan al kunstijsmarathons gepland, en die gaan voor. Dat heeft de KNSB zo georganiseerd. Op een zondagmiddag zou b.v. een Holland-Venetië tocht veel meer kijkers trekken.
Hoeveel mensen keken er b.v. naar het NK op natuurijs?
Uit mijn hoofd, afhankelijk van de dag van de week, tussen de 400 en 600 duizend kijkers. Wij zeggen dan: er is geen enkel dagprogramma dat zoveel kijkers trekt.
Het NK kunstijs is bijna altijd op tweede kerstdag of op nieuwjaarsdag, of op een zondag tussen kerst en oud-en-nieuw. Dat is slim geprogrammeerd, want heel Nederland is dan vrij, het voetbal ligt stil – dan wil zo’n NK nog wel eens redelijk veel kijkers trekken.
Persoonlijk begrijp ik niet waarom de NOS dat integraal uitzendt. Een korte spannende samenvatting zou veel beter zijn.
Wordt schaatsen altijd op Nederland 1 uitgezonden?
Ja, tenminste als de uitzendingen overdag zijn. Als een kampioenschap ’s avonds wordt gereden, dan wordt het soms uitgezonden op Ned. 3.
Wat is in het algemeen het (uitzend)beleid v.w.b. schaatsen van de Publieke Omroep?
Het beleid is o.a. dat bijna alle EK’s, WK’s, en zelfs de NK’s integraal worden uitgezonden. Men doet dat niet meer helemaal live. De wedstrijd start dan b.v. in Groningen of Heerenveen om twaalf uur, de NOS begint dan om twee uur, en slaat de dweilpauzes over. Want dat is wel dodelijk: die lange dweilpauzes. Bij een EK of WK kan je die opvullen met commentaren en analyses, maar bij een NK lukt dat niet altijd.
Een uitzondering zijn de Worldcup-wedstrijden. Die doet de NOS wel integraal als ze in Nederland zijn, maar als ze b.v. in Hamar of Erfurt worden verreden, dan worden ze tussen vijf en zes uur ’s middags in samenvatting uitgezonden. Ten eerste kunnen er tussen vijf en zes meer mensen kijken, ten tweede kan je dan de belangrijkste ritten laten zien.
En verder kan je live alle ritten zien via de website van de NOS. Zelfs de B-wedstrijden. Het enige wat daar soms ontbreekt is het commentaar.
Zijn wij uniek in Europa v.w.b. het uitzenden van schaatsen?
Ja. Zelfs in die zin, dat het EK misschien wel dreigt te verdwijnen omdat er nog maar één land is dat het uitzendt, namelijk Nederland. De andere landen, de Noren, de Zweden, de Russen, zenden het niet uit. Hooguit een samenvatting.
Als er nog maar één land is dat er via de tv belangstelling voor heeft, dan zou dat een reden kunnen zijn om het EK af te schaffen. Het is b.v. nu al zo dat het EK vaak automatisch in Nederland wordt verreden, omdat andere landen geen interesse hebben om het te organiseren. Kijk maar naar de lege tribunes in het buitenland.
Zijn de WK afstanden populairder?
De WK afstanden en de WK sprint zijn populairder, omdat daar landen als Japan, Korea, Canada en Amerika hoog scoren. Daar zijn vooral de korte afstanden populair, ook voor het publiek.
Wat vind jij van de veelgehoorde klacht dat de 10.000 meter te saai en te lang zou zijn?
Als ik naar de kijkcijfers kijk, dan is dat volstrekte flauwekul. In Nederland wordt de 10 kilometer nog altijd heel goed bekeken. Het is goed dat men ooit is afgestapt van de laatste 16, en dat dat nu nog maar de laatste 12 zijn, dus zes ritten. Daar zijn bijna altijd vier Nederlanders bij. Bovendien is de 10 kilometer op zondagmiddag, de meest gunstige tijd voor sport op tv. De tien kilometer werd bijna altijd beter bekeken dan de vijf kilometer op vrijdag of zaterdag. Dus het is geen probleem, zolang je maar niet teruggaat naar 8 ritten, en zolang je ook niet, zoals vaak op natuurijs, om de paar ritten hoeft te dweilen.
Ter illustratie: bij de onlangs verreden NK afstanden keken er naar de laatste twee ritten op de tien kilometer 1,4 miljoen kijkers.
Dus dat inkorten van het mannentoernooi tot een ‘kleine vierkamp’, dat hoeft voor jou niet?
Nee, voor de kijkcijfers hoeft dat niet.
Is er nog een verschil in belangstelling tussen het mannen- en het vrouwentoernooi?
Dat heeft meer met de volgorde te maken. Op de zaterdag en de zondag groeit het aantal kijkers naarmate de dag vordert. En omdat de laatste afstand altijd een mannen-afstand is, trekt die meer kijkers.
Bij de Olympische Winterspelen, waar maar één afstand per dag wordt verreden, heb ik wel eens gezien dat de 3000 meter voor vrouwen het hoogste aantal kijkers van de hele Spelen haalde. En trouwens, ook qua waardering scoren de vrouwen hoog. De 1000 meter in 2006 in Turijn, waar Marianne Timmer haar derde goud won, kreeg een waardering van 8,4. Dat is ongekend hoog.
Ben jij wèl voor het combineren van het vrouwen- en het mannentoernooi, zoals dat al jaren gebeurt?
Nederlanders zijn heel chauvinistisch. Als er een periode zou aanbreken waarin de vrouwen meer winstkansen hebben dan de mannen, dan zou het vrouwentoernooi beter worden bekeken. Want dat is het meest doorslaggevend voor de kijkcijfers: de medaillekansen.
Is dat niet strijdig met wat altijd wordt gezegd, dat wij iedereen toejuichen, ongeacht het land van herkomst.
Dat is in de stadions – maar voor de tv is dat heel anders.
Wat vind jij van het voorstel van Ard Schenk, om alle schaats-evenementen, langebaan, shorttrack, kunstrijden enz., in één aaneengesloten periode en op één plaats te concentreren?
Dat is volstrekte onzin. Niet doen.
Er is wèl iets anders, waar ik blij van werd toen ik het las, namelijk dat men overweegt om een onderdeel vierkamp op de Winterspelen te introduceren. Dat lijkt me een fantastisch idee: dat er, naast alle andere onderdelen, voor de mannen en vrouwen een tweedaagse vierkamp is.
Dus jij bent er vóór om het allrounden Olympisch te maken.
Ja, en dat zou dan in twee dagen moeten gebeuren. Als je naar het Olympisch programma kijkt, dan zijn er nog dagen waarop er niet wordt geschaatst.
Wat zijn jouw argumenten om dat te doen?
Wat nu dreigt is dat het allrounden gaat uitsterven. Omdat het niet meer interessant is voor jonge schaatsers om zich op alle vier de afstanden te ontwikkelen. Men roept dan dat het niet meer van deze tijd is om èn de vijfhonderd èn de tienduizend te kunnen rijden. Op het moment dat dat op een Olympisch toernooi medailles kan opleveren, zou het voor een beginnende schaatser wèl weer interessant kunnen worden.
Daarmee zou je in een aantal kleinere landen de belangstelling weer kunnen activeren.
Ja, en in de grote landen ook.
